Konu ve Kapsam

Projenin konusu; yeni, özgün ve gerçek yaşam temelli bir okul sözlüğünü eğitim/öğretim materyali olarak ilkokuldan liseye kadarki dönemde çocukların karşılaşabilecekleri ders kitapları, çocuk edebiyatı ürünleri, süreli çocuk yayınları vb. doğal dil ortamlarına ait metinlerin yer aldığı özel amaçlı bir derlem (corpus) üzerinden derlem dilbilim (corpus linguistics) ilke ve yöntemleri temelinde bir sözlükbilim uygulaması olarak ortaya koymaktır. 

Bu anlamda dilin doğal kullanım ortamlarından seçilmiş metinler aracılığıyla gerçek zamanlı ve deneysel çıktılar sunabilen bir disiplin olan derlem dilbilim’in ilke ve yöntemleriyle oluşturulacak olan Gerçek Yaşam Temelli Okul Sözlüğü (GYTOS), uygulanacak yöntem ve elde edilecek olan çıktılar itibariyle, çağrı metninde de belirtildiği üzere, yeni, özgün ve gerçek yaşam temelli bir okul sözlüğünün oluşturulmasında en uygun ve güncel olanakları araştırmacılara sunma potansiyeline sahiptir. 

Uygulanacak yöntemle koşut olarak projenin kapsamı, eğitim/öğretim materyali olarak bilişim teknolojilerine dayalı gerçek yaşam temelli okul sözlüğü oluşturmaktır. Alanyazında derlem tabanlı bir okul sözlüğünün eksikliği ve hali hazırda var olan sözlüklerin ana dil kullanıcılarının sezgilerine dayalı sözlük girdilerini içeriyor olması söz konusu sözlüklerin deneysellikten uzak bir yaklaşımla hazırlandığı anlamına gelmektedir. Bu çerçevede, çağrı programının amaç ve hedefleriyle tümüyle örtüşen Gerçek Yaşam Temelli Okul Sözlüğü bir eğitim/öğretim materyali olarak bugüne kadar eksikliği hissedilen önemli bir ihtiyacı karşılama özelliğine sahiptir.

Öte yandan, önerilen proje, Türkiye Yeterlilikler Çerçevesinde (TYÇ) belirtilen yetkinliklerin geliştirilmesinde tüm eğitim/öğretim ortamlarında okul çağındaki çocukların (öğrencilerin) karşı karşıya kaldıkları dilsel ortamların söz varlığı nasıldır? araştırma sorusu temelinde formal ve informal dil ihtiyaçlarını karşılayacak bir kapsamda ortaya koyulacaktır.  

Söz konusu ana araştırma sorusu çerçevesinde önerilen projenin alt araştırma soruları şunlardır:

1. MEB onaylı ders kitaplarının söz varlığı nasıldır?
2. Çocuğun karşı karşıya kaldığı doğal dil ortamlarının söz varlığı nasıldır?
3. GYTOS’nin etkililiği ve çocuğun söz varlığına katkısı nasıldır? şeklinde ifade edilebilir.

Özetle, sözlükbilim çalışmaları bağımsız ve kendi başına bir AR-GE çalışması niteliğindedir. Söz konusu uygulamalar temelinde okul çağı çocuklarının karşılaştıkları doğal dil ortamlarına ait söz varlığı bir derlem üzerinden deneysel olarak oluşturulacaktır.

Çağrı metniyle ilişkilendirildiğinde projenin ortaya koyulmasındaki ana yapı şu şekildedir: 

Çağrı metninin amaçları (bk. 1. ve 2.) çerçevesinde düşünüldüğünde, oluşturulacak özel amaçlı derlemde yer alacak ders kitapları, MEB tarafından onaylanmış var olan eğitim/öğretim materyallerinin söz varlığı açısından durumun belirlenmesi amacına yönelik olarak değerlendirmeye alınacaktır. Yine, öğrencilerin karşı karşıya kaldıkları başkaca doğal dil ortamları da (çocuk edebiyatı metinleri, süreli çocuk yayınları vb.) TYÇ’de belirtilen yetkinliklerin hayata geçirilmesinde gerçek zamanlı ve deneysel olarak önerilen projeyle ortaya koyulacaktır. Gerçek Yaşam Temelli Okul Sözlüğü, MEB tarafından eğitim/öğretim programlarında yer alan sınırlılıkların ötesinde, en önemli yaşam becerisi olan öğrencilerin dil gelişimine doğrudan katkı sağlayacak bütüncül ve kapsayıcı bir çalışma olarak alanyazında yerini alacaktır. 

Yine, çağrı metninde yer alan amaç (bk. 3.) ve hedefe yönelik olarak projeyle oluşturulacak GYTOS’nin bilişim teknolojileri aracılılığıyla yayılımı/dağılımı, proje çıktılarının ülke genelinde eğitim/öğretim ortamlarında kullanılabilmesine olanak sağlayacak bir nitelik sunmaktadır. Bu anlamda web, tablet, akıllı telefon ve akıllı tahta uygulamalarıyla kolay ulaşılır, etkin bir kaynak olma niteliğiyle GYTOS, ders materyali olarak eğitim/öğretim ortamlarında etkin bir işlevle yerini alacaktır. 

Çağrı metninin diğer bir amaç ve hedefi (bk. 4.) göz önüne alındığında, oluşturulacak olan GYTOS, esnek ve güncellenebilir bir bilişim platformu olanağını araştırmacılara sunacağından sürdürülebilir bir model olma niteliğine de sahip olacaktır. Ayrıca GYTOS’nin, YTÇ’de belirtilen yetkinliklerin edinilmesine etkisi, geliştirilen pilot uygulama ve etkililik değerlendirme çalışmalarıyla içerik ve kullanım açısından değerlendirilecek; öğrenme çıktılarını nasıl etkilediği çeşitli uygulamalarla test edilecektir (bk. Yöntem Bölümü). Bu çerçevede, GYTOS, çağrı metninde yer alan kanıta dayalı beceri/yetkinliklerin edinimini sağlayacak öneriler geliştirme olanağını da araştırmacı ve uygulayıcılara sunma gücüne sahip olacaktır.

Önerilen proje, çağrı metninde belirtilen amaç ve hedeflerle birebir örtüşmektedir. Projeyle öğrenme ortamları ile öğrenme kaynaklarının sınırları genişleyecek ve çeşitliliği artacaktır. GYTOS’nin yaşam temelli olarak geliştirilmesi, uygulanması, değerlendirilmesi, bunun döngüsel olarak iyileştirilmesi süreçleri projenin ana ayaklarını oluşturmaktadır.

Bir sözlük oluşturulurken hedef kitlenin ihtiyaçları ön plana alınması gereği alanyazında üzerinde ortaklaşılan bir yargıdır. Bu ihtiyaçlar belirlenirken bilimsel ve deneysel yöntemler ışığında bir durum tespiti yapılması gerekir (Atkins vd. 1995: 85). Bugüne kadar sözlükbilim uygulamaları temelinde Türkçenin hem genel hem de özel anlamda büyük gayretlerle oluşturulmuş olan ve tanık toplamak, kişisel bilgilere dayanmak, fiş indeksi oluşturmak vb. uygulamaların sözlük oluşturmada işlevi olmayan yöntemler olduğu kabul edilmektedir. 

Bu anlamda dilbilimcilerin ve sözlükbilimcilerin kişisel tercihleri ve sezgisel yaklaşımları zorunlu olarak her dilci için farklılaşan bir takım sonuçlarla karşımıza çıkmaktadır (McEnery, 2006:145). Modern sözlükbilimi, sözlükleri deneysel sonuçlar ve dilin kullanım boyutunu esas alan bir yaklaşımla, derlem (corpus) adı verilen ve oluşturulduğu dili temsil etme gücüne sahip dilsel veri tabanları aracılığıyla ortaya koyulmakta; elde edilen sonuçlar itibariyle hem kullanıcı hem de sözlük yazarları açısından son derece verimli sonuçlar üretebilen platformlar üzerinden bilişim teknolojilerine koşut olarak oluşturulmaktadır. 

Bugün için dolaşımda olan/öğretilen diller arasında dilsel veri tabanlarına (derlem) dayalı olmayan sözlük çalışmaları bulunmamaktadır. Türkçenin hak ettiği yeri alabilmesi günümüz sözlük çalışmalarının izleğinde oluşturulacak sözlükler aracılığıyla olabilecektir. Önerilen GYTOS bu anlamda önemli bir açığı da dolduracağı düşünülen bir başlangıç çalışması olarak değerlendirilebilir.